Islamska umjetnost u BiH

U 15. i 16. vijeku cijela je BiH bila pod turskom vlašću koja je gotovo potpuno zatomila uticaje renesanse i baroka (osim u bibliotekama u osamljenim franjevačim samostanima u Visokom, Kreševu, Fojnici, Kraljevoj Sutjesci itd.), ali zato je pogodovala razvoju islamske umjetnosti u tim krajevima. Tačnije, sve od 15. do 19. vijeka na prostoru BiH koegzistiraju tri umjetničke tradicije: renesansno-katolička, bizantsko-pravoslavna (prepisivanje i iluminiranje Evanđelja i rukopisa, kao i slikanje ikona) i najjača - islamsko-turska.

Tursko osvajanje BiH godilo je urbanom životu i u relativno kratkom vremenu, Osmanlije obogaćene arapskim i bizantskim iskustvima, izgradili su toliko da se može mjeriti samo sa graditeljstvom u dalmatinskim gradovima od 12. do 16. vijeka (npr. samo u Foči je u 16. vijeku izgrađeno 17 džamija, 29 javnih česmi, 6 hamama (javna kupatila), 13 hanova (prenoćišta) i karavan-saraja).

Sarajevo je primjer planskog otvorenog grada gdje su najvažnije građevine javnih funkcija, zanata i trgovina koncentrirane oko jedne nepravilne ulice – čaršije (perz. čahar-su = četiri strane, u Sarajevu znana kao Baščaršija iz 15. vijeka sa 50 vrsta zanata). Najpoznatiji primjer otomanske arhitekture u BiH je upravo u Sarajevu: Gazi Husrev-begova džamija, poznata kao Begova džamija. Rađena je po uzoru na bizantske crkve - centralna kvadratna unutrašnjost nadsvođena je kupolom koja počiva na tamburu, a ispred ulaza je trijem sa još pet manjih kupola, dvije srednje sa obje strane i polu-kupolom straga, no islamski su munara i šadrvan (vodoskok) u avliji, kao i unutrašnjost koja je potpuno ispunjena bogatom zidnom ornametikom i kaligrafijom.

Još jedan od vrhunaca islamske arhitekture je most majstora Hajrudina u Mostaru (tzv. Stari most), podignut 1567. godine. Luk preko Neretve raspona 29 m, na najvišoj tački, visine 19,5 m, se lagano prelama stvarajući utisak da je još viši i krhkiji, kao gotičke građevine. Most je bio važan u islamskoj arhitekturi, ne samo što traži veliku inventivnost graditelja, nego zbog simboličnog značenja posrednika između neba i zemlje.

U islamskoj arhitekturi kamen je redovito namijenjen sakralnim, odbrambenim i javnim građevinama, dok su se privatne kuće gradile od ćerpića ili drveta. Česte kanatne konstrukcije gornjih katova omogućile su da se veliki dijelovi zida otvore velikim prozorima, otvarajući se u pejzaž. Utjecaj ove arhitekture osjećat će se i duboko poslije sredine 17. vijeka kada počinje opadanje moći Osmanlija na ovim prostorima.

  Baščaršija

                  Unutrašnjost Gazi Husrev-begove džamije